პროკურორის გადადგომით ხორავას ქუჩის საქმის გამოძიება კიდევ უფრო გაჭიანურდება – კრიმინოლოგი ელიკო ლამიხი

ქართველი ემიგრანტი, იურიდიულ მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი ელიკო წიკლაური – ლამიხი, გერმანიაში, მსოფლიო და საერთაშორისო სისხლის სამართლის მაქს პლანკის სახელობის ინსტიტუტის ტრანზიციური ქვეყნების განყოფილების ხელმძღვანელია და აქტიურად ადევნებს თვალს საქართველოში მიმდინარე სამართლებრივ პროცესებს. როგორია გერმანიიდან დანახული თბილისის ბოლო დღეების მოვლენები, ამის შესახებ იგი მედიაცენტრ “მთავარს” ესაუბრა.

– კონკრეტულად ხორავას ქუჩის ტრაგედიაზე რომ ვისაუბროთ და იმ საპროტესტო განწყობაზე, რაც მოსამართლის განაჩენს მოჰყვა შვილმოკლული მამის მხრიდან. მან საზოგადოების დიდი მხარდაჭერა მიიღო, გადადგა ერთ-ერთი მაღალი თანამდებობის პირი. როგორ იკითხება თბილისში მიმდინარე პროცესები შორიდან და გვეთვლება თუ არა ეს დემოკრატიაში?

– მარტო ემიგრანტის პოზიციიდან ამ თემაზე ვერ ვისაუბრებ. მე ვარ იურისპრუდენციის პროცესორი და გერმანიაში, სადაც ვმუშაობ, ჩვენ ვსწავლობთ მთელი მსოფლიოს სისხლის სამართალსა და კრიმინოლოგიას. მე კრიმინოლოგი და სოციოლოგი ვარ, განსაკუთრებით ვაკვირდები საქართველოში მიმდინარე პროცესებს  არა დღეს და გუშინ, არამედ დამოუკიდებელი საქართველოს პირველი დღიდან დაწყებული, ისევე როგორც პოსტსაბჭოთა სივრცის სხვა ქვეყნებს, რომლებმაც საქართველოსთან ერთად მოიპოვეს დამოუკიდებლობა. ამიტომ, კითხვა, რომელიც თქვენ დამისვით, ვიწრო ჭრილია და მინდა გითხრათ, მე არ შემიძლია გაგცეთ ასეთი პასუხი, რადგან თემა უფრო კომპლექსური და რთულია. ამიტომ ამ მოვლენებზე საუბარი უნდა დავიწყოთ  ცოტა უფრო შორიდან, მისი გამომწვევი მიზეზებიდან.

თავისუფალი აზრის გამოხატვის შესაძლებლობებითა და თავისუფლების ხარისხით საქართველო დღეს, პოსტსაბჭოთა ქვეყნებს შორის ერთ-ერთ პირველ ადგილზეა. როცა ვაკვირდები ისეთ ქვეყნებს, სადაც სახელმწიფოებრიობა ახლა ყალიბდება, ახალი სისტემები და მიმართულებები იქმნება, ძნელად წარმომიდგენია დემოკრატიის ასეთი ხარისხი არსებობდეს.

საქართველოში საზოგადოება აქტიურად არის ჩართული სამართლებრივ პროცესებში, ასევე უამრავი არასამთავრობო ორგანიზაცია, არსებობს აზრთა სხვადასხვაობა, ეს მიმაჩნია ლოგიკურად და როგორც ევროპაში მოღვაწე ქართველი იურისტი, ამას დადებითად ვაფასებ. ეს ჯანსაღი პროცესია. ასეთი რამ ხდებოდა ბევრ სხვა ქვეყანაში მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ, როდესაც ახალი წყობა და სისტემები იქმნებოდა, როდესაც აღმოსავლეთ ევროპის რუკაზე ახალი დამოუკიდებელი ქვეყნები აღმოცენდა. ამდაგვარი პროცესები ყველა ქვეყანამ გაიარა.

​ახალგაზრდული მოძრაობა, რომელსაც საქართველოში პერმანენტულად ვხედავთ და ის, რომ ახალგაზრდებმა შვილმოკლული მამის მხარდასაჭერად ხმა აღიმაღლეს, ესეც საკმაოდ ჯანსაღი და მისასალმებელი პროცესია, რამეთუ ახალგაზრდებს უნდათ შექმნან ისეთი წყობა, სამართლებრივი სისტემა და სახელმწიფო, რომელიც შეესაბამება მათ წარმოდგენას დემოკრატიაზე.

– რამდენად თანხვედრი და ადეკვატურია ხელისუფლება საზოგადოებაში არსებული მოთხოვნების მიმართ, გადადგა მთავარი პროკურორი, მთავრობის პირველი პირი ხვდება აქციების მთავარ მიზეზს, ზაზა სარალიძეს, რა უნდა იყოს შემდგომი ნაბიჯები?

–  მე ვერ დავიწყებ შორიდან, დამკვირვებლის პოზიციიდან ვინმესთვის რეცეპტების მიწოდებას. ეს არ იქნებოდა კორექტული, რადგანაც მე ვიცი, რომ პროცესები გაცილებით რთულია, კომპლექსურია. წინა მთავრობასთან  გავავლებ პარალელს და გავიხსენებ 2007 წლის 7 ნოემბერს, შემდგომ 26 მაისს, როგორ პასუხობდა ხელისუფლება მოსახლეობის პროტესტს, რა ხდებოდა საქართველოში მაშინ და რა ხდება ახლა? დღეს ქვეყნის პრემიერ-მინისტრი ხვდება რიგით მოქალაქეს, შვილმოკლულ მამას; მისი მოთხოვნის შესაბამისად მთავარი პროკურორი ტოვებს თანამდებობას. მიმაჩნია, რომ მთავარი პროკურორი არ უნდა გადამდგარიყო, ის უნდა დარჩენილიყო თავის ადგილზე, გაეგრძელებინა გამოძიება და თუ რამ ხარვეზი იყო დაშვებული, გამოესწორებინა. მე არ ვიცნობ საქმის მასალებს და მისი შეფასება ჩემი მხრიდან არასწორი იქნებოდა.

– რა შედეგი მივიღეთ მთავარი პროკურორის გადადგომით?

– პროკურორის გადადგომა, ჩემის აზრით, კიდევ უფრო გააჭიანურებს ჭეშმარიტების დადგენის პროცესს. უნდა დაინიშნოს ახალი პროკურორი, რა კრიტერიუმებით შეირჩევა ახალი კანდიდატი, მასაც უნდა ჰქონდეს სურვილი უხელმძღვანელოს ამ მეტად სერიოზულ უწყებას. არა მგონია დღევანდელ პირობებში ნებისმიერი იყოს თანახმა ასეთ რთულ უწყებას უხელმძღვანელოს, რადგან წინა ხელისუფლებიდან ჯერ კიდევ უამრავი საქმეა დასასრულებელი. ამას დასჭირდა დიდი დრო და კიდევ ახალი მთავარი პროკურორის ჯერ დანიშვნა, შემდეგ სისტემაში ადაპტაცია, ეს გაართულებს პროცესებს. თუმცა ეს, საზოგადოების იმ ნაწილს, რომელიც ცდილობს ამ გზით მიაღწიოს სამართლიანობას, შესაძლოა ეს მოსწონდეს.

მეორე მხრივ ძალიან კარგად წარმომიდგენია ამ გაუბედურებული ოჯახის პოზიცია და მდგომარეობა. ასეთი მოვლენები სამწუხაროდ ხდებოდა და ხდება. თუ გამოძიებაში ადგილი ჰქონდა დარღვევას, ეს ძალიან ცუდია და მიმაჩნია, რომ სწორედ იქამდე უნდა მივიდეთ და ის დაისაჯოს, ვინც მართლა რაღაც გააყალბა და გადაფარა.  კანონის წინაშე ყველა თანაბარი უნდა იყოს და ეს არის დემოკრატიის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი მონაპოვარი მთელს მსოფლიოში. თუმცა, მიმაჩნია, რომ საპროტესტო ტალღის აგორების მიზეზი, გარკვეულ წილად, წლების წინ მიღებული საკანონმდებლო ცვლილებიდან მომდინარეობს.

– რას გულისხმობთ?

– მოგეხსენებათ, საქართველოში ჯერ კიდევ წინა ხელისუფლების დროს მიიღეს სისხლის სამართლის ახალი საპროცესო კოდექსი, რომელმაც მთელი რიგი ინსტიტუტები შეცვალა, კოდექსი არის შემცირებული. ისეთი სერიოზული ინსტიტუტი, როგორიც არის დაზარალებული, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსიდან 2008 წელს ამოიღეს. შედეგად, პროკურატურას უსაზღვროდ გაეზარდა უფლებები. ეს ჩემთვის, როგორც ევროპული სამართლის წარმომადგენლისთვის არ იყო მისაღები, რადგან ჩემი გაგებით,  დაირღვა ბალანსი. მტკიცების სიმძიმე გადავიდა პროკურორსა და დამნაშავის დამცველს შორის.

დაზარალებულ ოჯახს თავიდანვე ის სტატუსი რომ ჰქონოდა, რომელიც 2008 წლამდე იყო საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში განსაზღვრული, არ მგონია, რომ ამ მდგომარეობამდე მისულიყვნენ. დაკნინდა დაზარალებულის ინსტიტუტი, შეიზღუდა მისი სამართლებრივი უფლებები. ხალხმა, ყველამ არ იცის ეს ნიუანსები, ვითომ პატარა ცვლილებას რა შედეგი შეიძლებოდა მოჰყოლოდა.

​მაგრამ ის, რომ ზაზა სარალიძის პროტესტს რეაგირება მოჰყვა სახელმწიფოს მხრიდან ძალიან კარგია,  ახლა პროცესები ტრიბუნებიდან სამართლებრივ ჭრილში უნდა გადავიდეს. საქმე ჯერ არ დასრულებულა.​

– რომ დავაზუსტოთ, წინა ხელისუფლების დროს განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილების შედეგად, დაზარალებულს სამართლებრივი სივრცე მოესპო და ის ამიტომ აღმოჩნდა ქუჩის ტრიბუნასთან?

– მას შეუძლია პროცესში გამოვიდეს, როგორც მოწმე და არა როგორც მხარე. ხომ წარმოგიდგენიათ ასეთ ვითარებაში, ის რაც უნდა გაკეთებულიყო პროცესუალური საშუალებებით, იმ საპროცესო კოდექსმა, რომელიც 2008 წელს მიიღეს, ეს საშუალებების მოსპო.

– როგორ შეაფასებთ თვითონ მოსამართლის გადაწყვეტილებას?

– მე ამ მოსამართლეს პირადად არ ვიცნობ, მაგრამ მიმაჩნია, რომ იმ მასალებზე დაყრდნობით, რაც მას ხელთ ჰქონდა, ძალიან სწორად მოიქცა. მან შეაჯამა პროკურატურისა და დაცვის მხარის მიერ წარმოდგენილი მასალები. ეს არის მოსამართლის მოვალეობა, რომ მან ვიღაცის კარნახითა და ზემოქმედების შედეგად კი არა, არამედ საქმის მასალებიდან გამომდინარე მიიღოს გადაწყვეტილება. მაგრამ პროცესი არ დასრულებულა. არსებობს შემდგომი სტადიები, – აპელაცია, უზენაესი სასამართლო, ჰააგის და სტრასბურგის საერთაშორისო სასამართლოები. ამას სამართლებრივი გზით უნდა ვაკეთებდეთ და არა პრიმიტიული, ქუჩის ტრიბუნებიდან. სხვის ემოციებზე თამაში უზნეობად მიმაჩნია, თუმცა რა თქმა უნდა, დაზარალებული ოჯახისთვის თანაგრძნობის გამოხატვა ძალიან ადამიანური და ქრისტიანული დამოკიდებულებაა.

– ხორავას ქუჩის საქმის გამოძიებაში საერთაშორისო ექსპერტების ჩართვა, რამდენად ეფექტიანი იქნება?  

– მსგავსი პრაქტიკა არსებობს მსოფლიოში, როდესაც იწვევენ უცხოელ ექსპერტებს. მაგალითად, როდესაც ძალიან ცნობილი პოლიტიკურ მოღვაწის სიცოცხლის ხელყოფის საშიშროება არსებობს, ან მართლმსაჯულება შეიძლება არასწორი გზით წავიდეს, ან ეროვნულ უმცირესობებს, რომლებსაც მიაჩნიათ, რომ მათ უფლებებს ქვეყანაში სათანადოდ არ იცავენ. ასეთ შემთხვევაში იწვევენ საერთაშორისო ექსპერტებს.  იმ ვითარებაში, როდესაც მთავარი პროკურორი გადადგა, ხოლო ქვეყნის მთავრობა სარალიძეს დაჰპირდა შეცდომების გამოსწორებას, ალბათ, არის ამის მზაობაც. ეს მისაღები დიალოგია, ეს უფრო ადრე და სამართლებრივ ფორმებში უნდა მომხდარიყო.

საქართველოში, ბოლო 20 წლის განმავლობაში იმდენი გახმაურებული საქმე მახსოვს, როცა დაზარალებული უკმაყოფილო იყო გამოძიებით. ეს ხანდახან სუბიექტური შეგრძნებაც არის და ხანდახან ობიექტური მიზეზებიც, მაგრამ მახსოვს, დედები ეძებდნენ თავიანთი შვილების ცხედრებს და ვერ პოულობდნენ. მე თუ ვიცი გერმანიიდან ამის შესახებ, თქვენ უშუალოდ მომსწრენი ხართ ამის. მაშინ ჩამოვიდა ვინმე უცხოელი? გამოიკვლიეს? დაისაჯა ვინმე? ამაშია სწორედ საქმე.

საქართველოში ხდებოდა, როცა ციხიდან იკარგებოდნენ პატიმრები და ოჯახის მათ ცხედარსაც ვეღარ პოულობდა. მაგრამ, ჩემი დაკვირვებით, დღეს ასეთი რამ აღარ ხდება, როდესაც ციხიდან იკარგებოდნენ პატიმრები, ცხედარსაც ვეღარ პოულობდა ოჯახი. მსგავსი რამ აღარ ხდება და გარკვეული მზაობა დიალოგისა სახელმწიფოს მხრიდან არსებობს. გამოვიყენოთ ეს ფორმები, შევცვალოთ საპროცესო კოდექსი.

მახსოვს, წლების წინ, საგანგებოდ ჩამოვედი და საერთაშორისო კონფერენცია გავმართე იმაზე, რომ ძალიან შეზღუდული იყო თავისუფალი აზრი ამ პროცესუალური ცვლილებების მიღების გამო. პროკურატურას მაშინ იმდენი ძალაუფლება მიეცა და სასამართლო ისე იყო დაკნინებული, რომ საპროცესო შეთანხმებების ბლანკებს აწვდიდნენ მოსამართლეებს და მოსამართლეები საქმეში ჩაუხედავად აწერდნენ ხელს. ეს კატასტროფა იყო. ასეთი რამ, არც ერთ დიქტატორულ სახელმწიფოშიც არ ხდება, რაღაც ფორმალური სამართლებრივი გარანტიების გარეშე. დღეს თუ რაღაც შეცდომა იქნა დაშვებული, უნდა გამოსწორდეს აუცილებლად.

– სამშობლოში თქვენს ყოფნას საპროტესტო აქციები დაემთხვა…

 – მე მომწონს, რომ საქართველოში მოსახლეობა ცდილობს თავისი უფლებების დაცვა. 2 კვირაა საქართველოში ვარ და ამ ხნის განმავლობაში დიდი, სერიოზული დემონსტრაციის მომსწრე გავხდი. მიმაჩნია, რომ ეს დემოკრატიული პროცესია, ამის უფლება აქვთ მოქალაქეებს. ეს უფლება არ იყო ყოველთვის ასე გარანტირებული და დაცული. საქართველოს მეზობელ ქვეყნებში, დემოკრატიის განვითარების მსგავსი ჩანასახიც არ არსებობს, რაც საქართველოში გვაქვს.

​მინდა, ცოტა გავზარდოთ ჩვენი საუბრის დიაპაზონი, გავიხედოთ დღევანდელ მსოფლიოში, სამეზობლოში, სიტუაცია საკმაოდ რთულია. სანამ ჩვენ აქ საპროტესტო აქციებით ვართ დაკავებულნი, ვიღაცეები იხელთებენ და აღიარებენ ჩვენს მიტაცებულ ტერიტორიებს. რა თქმა უნდა მართლმსაჯულება პირველ ადგილზეა, მაგრამ სახელმწიფო პოლიტიკურ პროცესებს, ამით ხელი არ უნდა შეეშალოს. არ მგონია ერთთვიანი დემონსტრაციით იმ საქმეს რამე ეშველოს. საზოგადოების იმ მასის მესიჯი გასაგებია, ვინც ქუჩაში იყო გამოსული, დაიძრა პროცესები. ახლა უფრო რაციონალურად უნდა შევხედოთ დროს და გარემოს. მსოფლიო ფეთქებადია ჩვენს ირგვლივ, ალბათ, უფრო უნდა გავააქტიუროთ სიმძიმის ცენტრები, არა მხოლოდ ქვეყნის შიგნით და ცოტა ფხიზლად შევხედოთ საერთაშორისო პოლიტიკას. ამ ერთი კვირის განმავლობაში სირიამ ცხინვალის დამოუკიდებლობა აღიარა. ნუ გადავაყოლებთ ბავშვს ნაბან წყალს.

ესაუბრა შორენა პაპაშვილი

 

 

 

მსგავსი თემები